Grabowski Robert „Radgast”

Nieznana data i miejsce urodzenia oraz imiona rodziców. Z „Zadrugą” mógł być związany już przed wojną. Wskazywałaby na to informacja Wacyka przytaczającego (zob. niżej – bibliografia) notatki prasowe na temat rzekomego rozłamu w Zadrudze i odejścia z niej grupy „rasistowskiej” pod nazwą „Radgast”, której przewodzić miał Robert Grabowski. Jakkolwiek Wacyk wyjaśnia, że informacja o rozłamie była nieprawdziwa (zadrużanie podali ją prasie, aby wzbudzić zainteresowanie mediów) to jednak nie zaprzecza istnienia samego Roberta Grabowskiego.

Podobno przed związaniem się z Zadrugą przejawiał sympatie komunistyczne.

W przywołanych niżej aktach procesowych podany jego adres przed Powstaniem Warszawskim – Suwalska 12 na Żoliborzu. Jakkolwiek dziś ulica o tej nazwie istnieje na warszawskim Bródnie, to jednak na Żoliborzu do 1939 istniała ulica o tej nazwie, a w „Spisie abonentów warszawskiej sieci telefonów na rok 1938/39” W-wa 1938 figuruje Grabowski Stanisław m. [magister] pod adresem Suwalska 12. Zgadzałoby się to z informacją, że R. G. pochodził z rodziny zamożnej –Suwalska była zabudowana domami jednorodzinnymi (uległy zniszczeniu po Powstaniu Warszawskim, powojenna odbudowa zmieniła tam siatkę ulic) a posiadanie telefonu wówczas było rzadkością i świadczyło o określonym statusie społecznym.

Brał udział w pracach środowiska zadrużnego od początku okupacji. Wg zeznań „Sławbora” Kowalczyka pozostając w łączności ze Stachniukiem prowadził własne koło młodych sympatyków „Zadrugi” w Warszawie na Żoliborzu. W początkach 1941 był zwolennikiem przejścia do działalności czynnej powołując grupę wojskową, co spowodowało sprzeciw starszego pokolenia zadrużan i samego Stachniuka. Zbieżność w czasie z analogiczną inicjatywą Tadeusza Podgórskiego może wskazywać, że działali razem, jednak nie jest to pewne.(Podgórski pisał o „Grupie Sprawczej”, którą miał wtedy powołać, nazwa ta nie występuje natomiast w źródłach dot. inicjatywy Grabowskiego). Ostatecznie środowisko Grabowskiego (m.in. Jerzy Pasamoński „Jasnowid” i Andrzej Kindler „Andrzej Jaworski”) odrywa się w 1941 od Zadrugi tworząc „Pokoleniowy Ruch Młodych” ( lub „Młodzieży)”, podejmujący działalność sabotażową i zbrojną. Jesienią 1941 grupa ta dostaje się pod wpływy „Miecza i Pługa”, założone przez nią pismo „Młody Nurt” staje się w 1942 organem młodzieżówki MiP. Początkowo na łamach pisma widoczne są elementy ideologii zadrużnej i haseł S. Szukalskiego, po wpadce, w wyniku której wymianie ulega cała redakcja te elementy schodzą na dalszy plan. Nie jest jasne czy G. brał osobiście udział w tworzeniu „Młodego Nurtu” – jego kolejny redaktor (Jerzy Płażewski) w swojej relacji zaznacza, że nie znał nikogo z poprzedniego zespołu, który w całości przestał istnieć w wyniku wpadki. Kolejny rozłam (w 1942 wyłonił się „Front Młodych” lub SS Zadruga – nie jest jasny skrót) osłabił PRM i ostatecznie całe środowisko rozpłynęło się w MiP.

Robert Grabowski został aresztowany i zabity przez Niemców w połowie 1942r. w nieznanych bliżej okolicznościach.

Źródła

Archiwalne

Archiwum IPN

IPN BU 1236/1314 cz. 1-5 akta śledztwa w/s „Zadrugi”- zwł. zeznania T. Jędrzejewskiego, Józefa Kowalczyka i Jana Stachniuka, oraz informacja konfidenta „Am”

Literatura

Tomasiewicz Jarosław Ugrupowania zadrużne i neozadrużne w okresie okupacji hitlerowskiej, w:: „Historia i polityka” 7(14)2012

Wacyk Antoni Jan Stachniuk 1905-1963. Życie i dzieło, t I 1976, t II 1978, t III1984, mps pow. kserokopia w zbiorach autora

Inne

Relacja Jerzego Płażewskiego dla B. Hillebrandta z 1971, kopia w zbiorach autora